आदित्य-L1:अंतराळ संशोधनाच्या जगात, भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) ने आपल्या महत्त्वपूर्ण मोहिमा आणि वैज्ञानिक प्रयत्नांनी सातत्याने प्रभावित केले आहे. त्याच्या अनेक महत्त्वाकांक्षी प्रकल्पांपैकी, आदित्य-L1 मिशन हे सूर्य आणि त्याची गूढ गतिशीलता समजून घेण्याच्या भारताच्या वचनबद्धतेचा पुरावा आहे. 2 सप्टेंबर 2023 रोजी श्रीहरिकोटा येथील सतीश धवन अंतराळ केंद्रातून प्रक्षेपणासाठी नियोजित केलेले, हे मिशन सौर संशोधनात महत्त्वपूर्ण योगदान देण्यासाठी तयार आहे.
आदित्य-L1: एक संक्षिप्त परिचय
आदित्य-L1, ज्याला आदित्य-1 मिशन म्हणूनही ओळखले जाते, ही इस्रोची पहिली समर्पित सौर मोहीम आहे. सूर्याचा अभ्यास करणे हे त्याचे प्राथमिक उद्दिष्ट आहे, विशेषत: सूर्याच्या वातावरणातील सर्वात बाहेरील थर, कोरोनावर लक्ष केंद्रित करणे. या मोहिमेचे उद्दिष्ट सूर्याच्या वर्तनाचे आणि अवकाशातील हवामानावरील परिणामाचे रहस्य उलगडणे आहे.
Lagrange Point One (L1) चे महत्त्व
या मिशनचे महत्त्व समजून घेण्यासाठी, Lagrange Point One (L1) ची संकल्पना समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. L1 हा अंतराळातील एक बिंदू आहे जेथे दोन मोठ्या शरीराच्या गुरुत्वाकर्षण शक्ती, या प्रकरणात, पृथ्वी आणि सूर्य, अंतराळ यानासारख्या लहान वस्तूद्वारे जाणवलेल्या केंद्राभिमुख शक्तीचे संतुलन करतात. ही अशी जागा आहे जिथे उपग्रह स्थिर स्थिती राखून पृथ्वी आणि सूर्याच्या सापेक्ष प्रभावीपणे ‘होव्हर’ करू शकतो.
आदित्य-L1 हे या गंभीर बिंदूवर उभे राहण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे, ज्यामुळे ते पृथ्वीच्या वातावरणाचा किंवा सूर्याच्या प्रखर किरणोत्सर्गाचा हस्तक्षेप न करता सतत सूर्याचे निरीक्षण करू शकेल. हा व्हॅंटेज पॉइंट सौर घटना आणि अवकाशातील हवामानाच्या नमुन्यांवरील तपशीलवार डेटा कॅप्चर करण्याची एक अनोखी संधी प्रदान करतो.(आदित्य-L1)
पाच लॅग्रेंज पॉइंट्स
एकूण, L1 ते L5 असे पाच लॅग्रेंज पॉइंट आहेत. यापैकी प्रत्येक बिंदू स्थिर स्थितीचे प्रतिनिधित्व करतो जेथे गुरुत्वीय शक्ती समतोल गाठतात. आदित्य-L1 पृथ्वीपासून अंदाजे 1.5 दशलक्ष किलोमीटर अंतरावर, परंतु सूर्यापासून केवळ 150 दशलक्ष किलोमीटर अंतरावर असलेल्या L1 येथे स्थित असेल. ही मोक्याची स्थिती अंतराळयानाला सूर्याचा जवळून आणि वैयक्तिक अभ्यास करण्यास अनुमती देते.
आदित्य-L1 मिशनमध्ये अनेक प्रमुख उद्दिष्टे आहेत:
1.सौर कोरोनाचा अभ्यास:
आदित्य-L1 सूर्याच्या सर्वात बाहेरील थर, कोरोनाचे तापमान, रचना आणि गतिशीलता अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यासाठी तपास करेल. हा डेटा सौर ज्वाला आणि पृथ्वीवरील त्यांच्या प्रभावाचा अंदाज लावण्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहे.
2.सौर चुंबकीय क्षेत्र:
सूर्याचे चुंबकीय क्षेत्र सामर्थ्य मोजणे हे मिशनचे उद्दिष्ट आहे, शास्त्रज्ञांना सूर्याचे ठिपके आणि सौर वादळ यांसारख्या सौर क्रियाकलापांवर त्याचा प्रभाव समजण्यास मदत करणे.
3.अंतराळ हवामान अंदाज:
L1 वरून सौर क्रियाकलापांचे निरीक्षण करून, आदित्य-L1 अंतराळ हवामान अंदाजामध्ये मौल्यवान अंतर्दृष्टी प्रदान करेल, ज्याचा पृथ्वीवरील उपग्रह संचार, नेव्हिगेशन सिस्टम आणि पॉवर ग्रिडवर महत्त्वपूर्ण परिणाम होऊ शकतो.
4.हेलिओसिस्मॉलॉजी:
आदित्य-L1 सूर्याच्या भूकंपीय लहरींचे विश्लेषण करून त्याच्या अंतर्गत संरचनेचा अभ्यास करून हेलिओसिस्मॉलॉजीच्या क्षेत्रातही योगदान देईल.
पुढे प्रवास
आदित्य-L1 मिशनची सुरुवात पृथ्वीपासून त्याच्या नियुक्त लॅग्रेंज पॉइंटपर्यंतच्या प्रवासाने होईल. एक प्रोपल्शन मॉड्यूल, ज्याला प्रोपल्सिव्ह मॉड्यूल देखील म्हटले जाते, ते अंतराळ यानाला L1 वर नेण्यासाठी वापरले जाईल. एकदा या बिंदूवर स्थिर झाल्यावर, आदित्य-L1 अभूतपूर्व तपशिलाने सूर्याचा शोध घेण्याचे आपले अभियान सुरू करेल.
