” आई गं ! खूप त्रास होतोय गं मला चालताना.…घेऊन दे ना मला नवीन चप्पल. वाटल्यास मला दोन दिवस जेवायला देऊ नको. मी उपाशीपोटीच तुझ्यासोबत कामाला येईल. बघ ना माझ्या पायाकडे, त्या भेगांमधून किती रक्तस्राव होतोय ? भावाचे शूज थोडे जरी फाटले तरी त्याला शिवू देत नाही तर लगेच नवीन घेऊन देतं. शिक्षणात मी त्याच्यापेक्षा हुशार असून मला शिक्षणापासून वंचित केलंस आणि तो दहावीत तीनदा नापास होऊन सुद्धा पुढील शिक्षण घेतोय. काय पाप केलेय गं मी म्हणून तू मला अशी शिक्षा देत आहेस ? का मला दहावीनंतर शिकता आले नाही ? मुलगी असण्याचा परिणाम एवढा भयंकर असू शकेल असं माहीत असतं तर मी मला समज यायच्या आतच अवघ्या जगाला सोडून देवाघरी निघून गेली असती. का करतेस गं असं जगू दे ना मला पण माझ्या भावासारखं.…त्याला जन्माला घालताना ज्या वेदना तुला सहन कराव्या लागल्या त्याच वेदना माझ्यासाठीही सहन कराव्या लागल्यात ना तुला ? मग का अशी वागतेस माझ्याशी.…? मी घरचे तसेच शेतीचे सर्व काम करते याचे मला दुःख नाही गं.…पण भावाला ज्या सुविधा मिळत आहे त्या सुविधा मलापण मिळायला नको का ? निदान शिक्षण तरी.… कॉलेजमध्ये न जाताच मी माझे शिक्षण पूर्ण करेल पण मला शिक्षणापासून वंचित करू नकोस.…आज झालेल्या वेदना मी सहन करेल गं पण आयुष्यभर ह्या वेदना मला सहन होणार नाही. ” ज्योत्स्ना आपल्या पायांमधून रक्तस्राव होताना बघून आईजवळ मनमोकळेपणाने तिच्या भावना व्यक्त करते. ज्योत्स्ना बोलत असताना रडत होती त्यावेळी आईचे डोळेही पाणावले पण क्षणातच तिने आपले डोळे पुसले आणि ज्योत्स्नाला म्हणू लागली..…
” वेडी आहेस का तू..…? तुला कशाला पाहिजे शिक्षण…? मुलगी आहेस तू याचा थोडातरी भान आहे की नाही तुला.…? उद्या तुझं लग्न होईल तेंव्हा तुला माझ्यासारखंच चूल आणि मूल पहावं लागेल ना.…? मग कशाला एवढा शिक्षणाचा खर्च करायचा, त्यापेक्षा तुझ्या भावाला उच्च शिक्षण देऊन कुठेतरी गुंतवून ठेवलं तर बरं होईल…तुझ्या शिक्षणाचा आम्हाला काय फायदा होणार ? शिकून सवरून असलेल्या बाया घरचे काम करायला लाजतात. त्यामुळे घरामध्ये वाद होऊ शकतो. उद्या लग्नानंतर तुझं काही बरंवाईट झालं तर मी कोणाकडे पाहणार.…? हे बघ ज्योत्स्ना मुलगी आहेस तू…जास्त शिकली काय किंवा कमी शिकली काय तुला उद्या मी जे काम करते तेच काम करावे लागेल.…म्हणून आजपासून सवय लावून घे. उद्या तुला जड जाणार नाही. ” आईचे बोलणे म्हणजे जुन्या वाईट परंपरेने ग्रासीत असलेल्या भाकडकथेसारख्या वाटत होत्या. आईचे प्रत्येक शब्द ज्योत्स्नाच्या काळजावर वार करत होते. स्वतःच्या आईला आपण परकीय वाटत असणं म्हणजे आयुष्यात आणखी जगण्यासारखं काही शिल्लक राहिलं असेल असे तिला वाटतच नव्हतं.… म्हणून न राहवून ती आईला मोठ्या आवाजात म्हणू लागली.
” आई ! तू खरंच माझी आई आहेस का गं ? पोटच्या गोळ्याला कोणतीही आई वेदना देऊ शकत नाही असे मी ऐकले होते. साधू, संत, ऋषी, मुनी एवढेच काय तर परमात्म्याला सुद्धा तुझ्या पोटी जन्म घ्यावंसं वाटतं. आई म्हणजे आत्मा आणि ईश्वराचे मिलन.…आई शब्द उच्चारताना किंवा ऐकताना मनाला किती आनंद होतो हे माहीत आहे ना तुला ? आईला मुलगा आणि मुलगी दोन्ही समान असतात.…पोटच्या गोळ्याला कोणी परकं करत नाही गं. माझ्या शिक्षणाचा तुम्हाला फायदा काय म्हणून म्हणतेस.…काय फक्त तुमचा फायदा व्हावा म्हणून मला जन्माला गातलेस का गं.…किती विचित्रपणे बोलत आहेस आज तू.…शिकणाऱ्या प्रत्येक मुली घरकाम करायला लाजत असत्या तर कोणाचाही संसार आज सुव्यवस्थित चालला नसता. मला नोकरीसाठी नाही तर मला माझे अधिकार आणि कर्तव्य समजले पाहिजे आणि माणूस म्हणून मलाही जगता यायला पाहिजे म्हणून मी शिक्षणाविषयी हट्ट करत आहे. आज तू जे काही बोलत आहेस ते शिक्षणाच्या अभावामुळे बोलत आहेस.…विचारवंतांचे विचार वाचले असतेस तर तुला माझ्या भावात आणि माझ्यात भेद जाणवला नसता. आई असून तू माझ्याशी अशी वागलीस तर मी आणखी कोणाकडे पहायचं.…?
आई मला पायांच्या भेगांमधून रक्तस्राव होताना ज्या वेदना होत आहेत त्यांच्यापेक्षा जास्त वेदना तुझ्या बोलल्यामुळे झाल्या. खरंच मी जन्मालाच आली नसती तर खूप बरं झालं असतं गं.…” ज्योत्स्ना बोलायला लागली. हक्क काय आहे ते समजायला लागली. भांडायला, जाब विचारायला तिला बळ येत आहे.…हे सर्व फक्त तिच्या शिक्षणामुळे. आईला हक्काचं बोलणं कधी जमलंच नाही. पूर्वग्रहदूषित रीतिरिवाज आणि भाकडकथेमुळे ती मुलामुलींत भेद करायला लागत होती. स्वतःचा मुलगा दहावीत तिसऱ्यांदा नापास होऊन सुद्धा ती त्याला पुढील शिक्षणासाठी उत्तेजित करत होती पण मुलगी दहावीत चांगल्या गुणाने पास होऊन सुद्धा घरकाम आणि शेतीच्या कामात व्यस्त होती. आईला आपल्या अशा वागणुकीमुळे खूप वाईट वाटले आणि ती ज्योत्स्नाच्या पायाकडे बघून रडतच तिला म्हणू लागली..…
” माफ कर गं बाई मला.…खरंच मी खुप चुकीची वागली तुझ्यासोबत. आई असूनही तुझ्या वेदना मला जाणवू शकल्या नाहीत. अशिक्षित आहे ना, हक्क, कर्तव्ये याची जाण मला कशाला राहणार.…? फार गुणाची लेक आहेस गं माझी तू.…मी तुझी आई आहे गं.…तू माझ्याच पोटी जन्माला आलीस.…नको गं मला दूर करूस.…मी तुला शिकवणार, तुझ्या ध्येयापर्यंत पोहचवणार, तुला हसताना, खेळताना, भावासोबत पुन्हा शाळेत जाताना मी बघणार.…माझे काहीही झाले तरी चालेल पण तुझ्या स्वप्नांचा गळा मी आता दाबणार नाही.…उद्याच तुला नवीन कपड्यासकट चांगले शूज आणि कॉलेज बॅग घेऊन देते.…कॉलेजध्ये ऍडमिशन करायला तयार राहशील.…”
एवढे बोलून ती ज्योत्स्नाच्या पायाला आपल्या मांडीवर घेऊन भेगांमध्ये मलम लावून तिला घट्ट मिठी मारते आणि नंतर दोघी निवांत झोपी जातात.…सकाळी उठल्याबरोबर आई तिला मार्केटमध्ये नेते आणि चांगले कपडे, शूज आणि बॅग घेऊन देते…ज्योत्स्नाचा भाऊ मग तिला आपल्यासोबत कॉलेजला नेतो आणि तीचीसुद्धा सायन्सला ऍडमिशन करून देतो.… एक शिक्षणापासून वंचित असणारी मुलगी पुन्हा नव्याने ज्ञानगंगेच्या पात्रात मनसोक्तपणे अंघोळ करायला तयार असलेली पाहून तिच्या आईच्या आणि भावाच्या डोळ्यात आनंदाश्रु तरंगायला लागतात.…
©️®️शब्दसखा-अजय रमेश चव्हाण, तरनोळी
ता.दारव्हा, जि.यवतमाळ
समन्वयक – पालघर जिल्हा
