चक्रीवादळाने वायव्य भारतात जास्त पाऊस पाडला आहे, परंतु दक्षिण, मध्य आणि पूर्व भारतातून आर्द्रतेने भरलेले वारे देखील शोषले आहेत – ज्यामुळे उष्णतेची लाट वाढणारी पावसाची कमतरता निर्माण झाली आहे.
कोची:
चक्रीवादळ बिपरजॉय मान्सूनची ‘चोरी’ करत आहे आणि उष्णतेच्या लाटा आणत आहे | गेल्या आठवड्यात भारताच्या उत्तर पश्चिम किनारपट्टीला धडकलेल्या बिपरजॉय चक्रीवादळामुळे गुजरात आणि राजस्थानमध्ये जास्त पाऊस झाला. परंतु त्याने कर्नाटक सारख्या राज्यातून मान्सून “चोरून” घेतला – पावसाची कमतरता निर्माण झाली – तसेच उत्तर प्रदेश आणि बिहारसह उत्तर भारतातील अनेक भागांमध्ये उष्णतेच्या लाटाही आणल्या.
हवामान बदलामुळे परिस्थिती आणखी बिकट होऊ शकते, असे तज्ज्ञांनी सांगितले. अभ्यास आधीच दर्शवितात की अलीकडच्या दशकांमध्ये अरबी समुद्रात समुद्राच्या पृष्ठभागाचे तापमान वाढले आहे आणि ते चक्रीवादळांची तीव्रता, वारंवारता आणि कालावधी वाढण्याशी जोडलेले आहेत आणि महासागरावर खूप तीव्र चक्रीवादळ आहेत.
बिपरजोय, आपत्ती
चक्रीवादळ बिपरजॉय, त्याच्या नावाप्रमाणेच (‘बिपरजॉय’ बांग्लामध्ये आपत्तीचे भाषांतर केले जाते), अनेक प्रकारे आपत्ती ठरली आहे.
बिपरजॉय, जे गुजरातच्या किनारपट्टीवर एक तीव्र चक्री वादळ म्हणून धडकले आणि नंतर ते कमकुवत झाले, त्यामुळे राजस्थान आणि गुजरातमध्ये वेगवान वारे आणि अत्यंत मुसळधार पाऊस पडला, ज्यामुळे राज्यांमध्ये जास्त आणि अवकाळी पाऊस पडला. IMD नुसार, राजस्थानमध्ये 1 जूनपासून 320% जास्त पाऊस झाला आहे, तर गुजरातच्या बाबतीत तो 166% आहे. गुजरातमध्ये ४० हून अधिक लोक जखमी झाल्याची माहिती लाइव्हमिंटने दिली आहे. सौराष्ट्र आणि कच्छमधील जवळपास 4,500 गावांना वीजपुरवठा खंडित झाला.
IMD ने मध्य प्रदेशात मुसळधार पावसाचा इशाराही दिला आहे.
तथापि, बिपरजॉयने अनेक राज्यांमध्ये मान्सूनलाही विलंब केला आहे. IMD नुसार, उत्तर प्रदेश, बिहार, झारखंड, छत्तीसगड, तेलंगणा आणि महाराष्ट्रात 1 जूनपासून पावसाची 80% पेक्षा जास्त तूट झाली आहे. दरम्यान, कर्नाटकात 1 जूनपासून पावसाची 71 टक्के तूट नोंदवली गेली आहे.
बिपरजॉयचा कर्नाटकात नैऋत्य मान्सूनच्या प्रगतीवर परिणाम झाला आहे, असे IMD अधिकाऱ्यांनी न्यू इंडियन एक्सप्रेसला सांगितले. IMD-बेंगळुरूचे संचालक ए. प्रसाद यांनी वृत्तपत्राला सांगितले की, बिपरजॉयमुळे मान्सूनच्या वाऱ्याच्या परिसंचरण पद्धतीवर परिणाम झाला आहे. मात्र, आगामी काळात मान्सूनच्या प्रगतीसाठी अनुकूल परिस्थिती निर्माण होईल, असेही ते म्हणाले.
त्याचबरोबर उत्तरेकडील अनेक राज्ये उष्णतेच्या लाटेत त्रस्त आहेत. 19 जून रोजी जारी केलेल्या चेतावणीमध्ये, IMD ने म्हटले आहे की, आदल्या दिवशी “उष्णतेची लाट ते तीव्र उष्णतेची लाट” अशी परिस्थिती ओडिशा, झारखंड आणि छत्तीसगड आणि दक्षिण बिहारच्या काही भागांमध्ये होती. उत्तर किनारपट्टीवरील आंध्र प्रदेश आणि तेलंगणाच्या काही भागात, विदर्भाच्या काही भागात आणि पूर्व मध्य प्रदेश, पूर्व उत्तर प्रदेश आणि गंगेच्या पश्चिम बंगालच्या काही भागात उष्णतेची लाट निर्माण झाली आहे, असे IMD ने म्हटले आहे.
केंद्रीय आरोग्य मंत्री मनसुख मांडविया 20 जून रोजी सार्वजनिक आरोग्य सज्जतेचा आढावा घेण्यासाठी एका उच्चस्तरीय बैठकीचे अध्यक्षस्थान करतील, असे इंडियन एक्सप्रेसने वृत्त दिले आहे. IMD चेतावणीने असेही नमूद केले आहे की पूर्व भारत आणि लगतच्या भागात 20 जूनपासून उष्णतेच्या लाटेची स्थिती “हळूहळू कमी” होण्याची शक्यता आहे.
चक्रीवादळ, मान्सूनची कमतरता, उष्णतेच्या लाटा: सर्व जोडलेले
बिपरजॉयचे आगमन आणि प्रगती, मान्सूनची पावसाची कमतरता आणि उष्णतेच्या लाटा या सर्व गोष्टी एकमेकांशी निगडीत आहेत, असे पुण्याच्या इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ ट्रॉपिकल मेटिऑरॉलॉजीचे हवामान शास्त्रज्ञ रॉक्सी कोल मॅथ्यू यांनी द वायरला सांगितले.
चक्रीवादळाने बरीच आर्द्रता काढून टाकली आहे जी दक्षिण, मध्य आणि पूर्व भारतात मान्सूनच्या पावसात जायला हवी होती, मॅथ्यू यांनी लक्ष वेधले.
त्याऐवजी गुजरात आणि राजस्थानमध्ये पाऊस पडला. त्यामुळे उर्वरित प्रदेशात उष्णता सोडण्यासाठी पाऊस पडला नाही आणि ढगही कमी होता, ज्यामुळे [क्षेत्रांना] जास्त उष्णतेचा सामना करावा लागला,” तो म्हणाला.
दिवसा ढगविरहित आकाशामुळे सौर किरणोत्सर्गाचे प्रमाण वाढते, मॅथ्यू पुढे म्हणाले.
आणि या घटनांचा कोणत्याही प्रकारे हवामान बदलाशी संबंध आहे का?
“हवामान बदलामुळे अतिरिक्त उष्णता या घटनांदरम्यान काही प्रदेशांमध्ये जमा होत आहे (किंवा अडकत आहे),” मॅथ्यूने द वायरला सांगितले.
उदाहरणार्थ, उत्तर भारत सध्या अनुभवत असलेल्या उष्णतेच्या लाटांमध्ये.
“याशिवाय, अरबी समुद्रात तीव्र आणि वारंवार येणारी चक्रीवादळं देखील हवामान बदलामुळे उष्ण समुद्र आणि उपलब्ध आर्द्रतेमुळे आहेत,” मॅथ्यू म्हणाले.
अलीकडील अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की अरबी समुद्रावरील समुद्राच्या पृष्ठभागाचे तापमान चार दशकांपूर्वीच्या तुलनेत अलिकडच्या दशकात 1.2°C ते 1.4°C ने वाढले आहे, हिंदुस्तान टाइम्सने वृत्त दिले आहे. उबदार समुद्र हे चक्रीवादळांची तीव्रता, वारंवारता आणि कालावधी वाढण्याशी जोडलेले आहेत आणि अरबी समुद्रावरील अतिशय तीव्र चक्री वादळ आहेत, असे अहवालात म्हटले आहे. दोन अलीकडील अभ्यासांनी हे देखील दर्शविले आहे की हवामान बदल हिंद महासागराच्या गतिशीलतेमध्ये कसा बदल करत आहेत. हिंदी महासागरातील उष्णतेच्या लाटा मध्य भारतावर मान्सूनचा पाऊस कमी करत आहेत, तर महासागराच्या उत्तरेकडील भागांची जलद तापमानवाढ चक्रीवादळांची तीव्रता वाढवत आहे, द वायर सायन्सने गेल्या वर्षी अहवाल दिला.
