बाजी प्रभू देशपांडे पुण्यतिथी:
छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या मराठा साम्राज्यात सेनापती असलेल्या देशपांडे यांनी पन्हाळा किल्ल्यावरून शिवाजीची सुटका करून घेतली.
बाजी प्रभू देशपांडे हे भारतीय इतिहासातील एक आदरणीय व्यक्तिमत्त्व आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या मराठा साम्राज्यात सेनापती असलेले देशपांडे हे शूरवीर म्हणून स्मरणात आहेत ज्यांनी पन्हाळा किल्ल्यावरून शिवाजीच्या सुटकेसाठी आपल्या प्राणांची आहुती दिली.
बाजी प्रभू, ज्यांचा जन्म 1615 च्या सुमारास झाला असे म्हणतात, त्यांनी भोरजवळील रोहिडा येथील कृष्णाजी बांदल यांच्या हाताखाली काम केले. कृष्णाजींचा पराभव करून किल्ला आणि सेनापती ताब्यात घेतल्यानंतर तो शिवाजी महाराजांशी सामील झाला.
त्यांच्या पुण्यतिथीनिमित्त, पावनखिंडच्या लढाईतील योद्धा सेनापतीच्या योगदानावर एक नजर.
पावनखिंडीची लढाई
13 जुलै 1660 रोजी कोल्हापूर, महाराष्ट्राजवळील किल्ले विशाळगडाच्या परिसरातील डोंगराच्या खिंडीत झालेली ही लढाई शेवटची लढाई होती.
1660 मध्ये शिवाजी महाराज पन्हाळा किल्ल्यात अडकले होते, त्यांना ठार मारण्याची इच्छा असलेल्या सिद्दी मसूद नावाच्या सेनापतीच्या नेतृत्वाखालील आदिलशहाच्या मोठ्या संख्येने सैन्याने वेढा घातला होता.
मराठा योद्धे बाजी प्रभू आणि शिवाजी महाराजांनी किल्ले विशाळगडावर पळून जाण्याची योजना आखली; ते रात्री सैन्यात घुसले तर शिवाजी सारखा दिसणारा शिवा काशीद नावाचा न्हावी समोरच्या बाजूने सैन्याचे लक्ष विचलित करतो.
13 जुलैच्या रात्री शिवाजीने आपल्या सैन्यासह 10,000 च्या आदिलशाह सैन्यासह पलायन केले, ज्यांनी विशाळगडालाही वेढा घातला होता.
सैनिकांची एक तुकडी मागे राहावी लागेल हे लक्षात घेऊन, बाजी प्रभू, त्यांचे बंधू फुलाजी प्रभू आणि 300 मराठा सैनिक घोड खिंड (घोड्यांची खिंड) येथे थांबले, ज्याची जागा संरक्षणासाठी निवडली गेली.
घोडखिंडीवर ताबा मिळवलेल्या बाजी प्रभूंनी आदिलशाही सैन्याचा मार्ग अडवला आणि गंभीर जखमी होऊनही तासनतास त्यांच्याशी अथक लढा दिला.
शिवाजीने योद्ध्याला कळवले होते की तोफेचा पाचवेळा आवाज करून तोफेचा आवाज करून आपल्या सुरक्षेचा इशारा देतो. आख्यायिका आहे की, बाजी प्रभूंनी तोफेचा गोळीबार ऐकेपर्यंत युद्ध केले.
शहीद मराठा सैनिक आणि शिवाजीचे निष्ठावान सेनापती बाजी प्रभू यांच्या सन्मानार्थ घोडखिंडचे नंतर पावनखिंड असे नामकरण करण्यात आल्याचेही आख्यायिका सांगतात.
चित्रपट निर्माते दिग्पाल लांजेकर दिग्दर्शित पावनखिंड हा 13 जुलै रोजी शिवाजीच्या सुटकेसाठी मरण पावलेल्या महान योद्ध्यांपैकी एकाला श्रद्धांजली आहे.
लांजेकरांच्या चित्रपटाच्या खूप आधी त्यांच्या सन्मानार्थ दोन मूकपट बनवले गेले. बाबुराव पेंटर यांनी 1929 मध्ये बाजी प्रभू देशपांडे नावाचा मूकपट बनवला तर ओंकार फिल्म्सने त्याच वर्षी वीर बाजी नावाचा दुसरा मूकपट प्रदर्शित केला.
